Τρίτη 11 Νοεμβρίου 2014

Το πρόβλημα της αιτιότητας (Σ. Ι. Σεφεριάδης)

Η απόδοση αιτιότητας βρίσκεται στον γνωστικό πυρήνα τόσο των κοινωνικών επιστημών όσο και της ιστορίας. Θεωρούμε συχνά πως πρόκειται για κάτι απλό, όμως επισταμένη διερεύνηση του ζητήματος αποκαλύπτει πως η αιτιότητα ούτε αυτονόητη είναι ούτε και μπορεί να αποδίδεται μηχανιστικά. Στη συνειδητοποίηση των δυσκολιών αυτών, ο ερμηνευτικός μεταδομισμός έτεινε να αντιδρά με ουσιαστική απόρριψη του προβλήματος, υπαινισσόμενος –πιο συχνά διαμέσου των γραμμών- ότι η διατύπωση γενικευτικών αιτιωδών κρίσεων (και, μαζί με αυτές, το ίδιο το επιστημονικό εγχείρημα) είναι πρακτικά ανέφικτη. Πρόκειται για μια ακόμη, ιδιαίτερα επικίνδυνη υπερβολή. Στόχος της εισήγησης αυτής (που βασίζεται στο Κεφάλαιο 4 του πρόσφατου βιβλίου του εισηγητή Στις διαδρομές της Ιστοριογραφίας: κριτική επισκόπηση από το πρίσμα της κοινωνικής επιστήμης -http://istoriografiasef.blogspot.gr/) είναι η παρουσίαση των πέντε –όπως υποστηρίζεται- βασικών τρόπων αντιμετώπισης του προβλήματος της αιτιότητας: (α) της πρότασης που κατέθεσε ο μεγάλος ιστορικός και ιστοριογράφος Ε H Carr στο κλασικό του What is History(1961)· (β) της προβληματικής των «δεσμών ευκαιριών» (opportunity setsκατά Elster)· (γ) της προσέγγισης της «αιτιώδους αλληλουχίας» (path dependence)· (δ) του λογικού δίπολου ικανών – αναγκαίων συνθηκών· και (ε) της κλασικής συγκριτικής μεθόδου. Αν και βασικά μεθοδολογικός, ο προβληματισμός που αναπτύσσεται πρόδηλα αφορά και την επεξήγηση του φαινομένου των συλλογικών δράσεων και της ανάδυσης κοινωνικών κινημάτων.




Τρίτη 18 Νοεμβρίου 2014

Για τη δημοκρατία της εποχής μας πέρα από το νεοφιλελεύθερο υπόδειγμα: δυναμικές της συλλογικής δράσης από τις πλατείες των «Αγανακτισμένων» προς ένα διεθνικό αντι-ηγεμονικό πρότυπο δημοκρατίας (Κ. Ρούσσος)


Νομιμοποιείται κανείς να αμφισβητεί τη μορφή που έχει λάβει η δημοκρατία στις ανεπτυγμένες κοινωνίες; Αυτή η ερώτηση φαίνεται να απασχολεί όλο και περισσότερο τη σύγχρονη πολιτική σκέψη. Σήμερα, λοιπόν, ίσως περισσότερο από κάθε άλλη εποχή, το κυρίαρχο κοινωνικοπολιτικό μοντέλο που έχει επιβάλει ο παγκοσμιοποιημένος νεοφιλελευθερισμός δείχνει να δοκιμάζει τα όρια, αλλά και το ίδιο το θεσμικό εκτόπισμα της δημοκρατίας. Μέσα σε αυτό το ηγεμονικό νεοφιλελεύθερο πλαίσιο η οικονομική σφαίρα τείνει όλο και περισσότερο να απο-κοινωνικοποιείται. Αυτό σημαίνει ότι στην Ευρώπη, στις ΗΠΑ, αλλά και σε άλλες περιοχές του κόσμου, το διεθνές κεφάλαιο έχει απελευθερωθεί από κοινωνικές και πολιτικές δεσμεύσεις του παρελθόντος, οι οποίες επέβαλαν έναν -υποτυπώδη- κοινωνικό καταμερισμό του πλούτου. Ως ακολούθως, ανά τον κόσμο, τα οικονομικά μεγέθη του χρέους και της αξίας έχουν αναχθεί στις κυρίαρχες μεταβλητές που ελέγχουν και διαμορφώνουν τα θεμέλια της κοινωνικής σχέσης και ρυθμίζουν το μέλλον της κοινωνικής πραγματικότητας. Στον αντίποδα αυτής της νεοφιλελεύθερης ηγεμονικής τοπογραφίας και μέσα στις συνθήκες που έχει δημιουργήσει από το 2008 η διεθνής κρίση του χρέους, παρατηρούνται δυναμικές διάδοσης της κοινωνικής πολιτικής διαμαρτυρίας και δράσης. Από το «Κefaya» του Αιγύπτιου μικροπωλητή και το «Ya Basta» της Ισπανίδας φοιτήτριας, μέχρι το «Άμεση Δημοκρατία τώρα» της συνταξιούχου Ελληνίδας και το «We are the 99percent» του Αμερικάνου εργάτη, ένα πλήθος ετερόκλητων δρώντων, χωρίς ενιαίο συντονισμό, κατέλαβε τον δημόσιο χώρο και παρενέβη στον δημόσιο χρόνο μεγάλων αστικών κέντρων διεθνώς, διαταράσσοντας την κανονικότητα των λειτουργιών της κυριαρχικής τάξης (order). Η συνάρθρωση ετερόκλητων λόγων, τα νέα ρεπερτόρια δράσης και οι καινοφανείς οργανωτικές δομές που υιοθέτησαν οι δρώντες συνέβαλαν στη κλιμάκωση των κινητοποιήσεων. Με έναν πρωτόγνωρο τρόπο, η συλλογική δράση που αναπτύχθηκε μέσα σε αυτά τα συμβάντα παρουσίασε μια αξιοσημείωτη δυναμική, η οποία δεν έσβησε με τον τερματισμό της φυσικής παρουσίας των δρώντων υποκειμένων στους κατειλημμένους χώρους. Υπό αυτό το πρίσμα, θα μπορούσε να υποστηριχτεί ότι η δυναμική αυτή διέρρηξε την ομαλότητα της καθημερινής παραγωγής πολιτικών και κοινωνικών σχέσεων και έθεσε τις βάσεις για την διάδοση και την επεξεργασία ενός προτύπου δημοκρατίας στη πράξη (democracy in practice).




Τρίτη 25 Νοεμβρίου 2014

Ιχνηλατώντας τον ρόλο των κοινωνικών μέσων στην ανάδυση της «Αραβικής Άνοιξης». Τα παραδείγματα της Τυνησίας και της Αιγύπτου (Β. Ξηρόπητα)

Μέχρι πρότινος, ο αραβικός κόσμος, αντιμετωπιζόταν από τη Δύση ως μια ειδική περίπτωση: η περιοχή του κόσμου από τις ακτές τις βόρειας Αφρικής και τον Περσικό κόλπο που συνιστούν την «ούμα». Η ιδέα πίσω από αυτή την «εξαίρεση» βασίζεται στο στερεότυπο πως η εξηντάχρονη απουσία δημοκρατίας στην περιοχή της Μέσης Ανατολής και της βόρειας Αφρικής αποδεικνύει ότι οι άραβες δεν μπορούν να «γνωρίσουν» την ελευθερία. Παρότι η ίδια η λέξη «Άραβας» αναφέρεται σε ένα ανομοιογενές μείγμα, υπάρχει η τάση να υποτάσσουμε τα πάντα κάτω από το συγκεκριμένο όρο. Παραδόξως, η αντιληπτική αυτή γωνία εμφανίζεται πιο έντονα μετά την πτώση του λεγόμενου «αραβικού εθνικισμού». Οι κοινωνικές εξεγέρσεις που σημάδεψαν τον αραβικό κόσμο αρχής γενομένης από το 2010 –η καθεμία με τα δικά της ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, αντιφάσεις και συγκρούσεις- τείνουν έτσι να ομαδοποιούνται αδόκιμα στο χαρακτηρισμό «αραβική άνοιξη». Αναδεικνύεται όμως ταυτόχρονα, για πρώτη φορά με τέτοια ενάργεια, η ύπαρξη και ο ρόλος των κοινωνικών μέσων δικτύωσης –ένα σχετικά αχαρτογράφητο τοπίο στις κοινωνικές και πολιτικές επιστήμες- ως κινηματικός πόρος. Απορρίπτοντας μια εργαλειακή, μηχανιστική θεώρηση του ρόλου τους, οδηγούμαστε στη ανάγκη να περιγράψουμε και να μελετήσουμε την αραβική άνοιξη στην σχέση της με τα κοινωνικά μέσα στο δυναμικό εξεγερσιακό περιβάλλον ως αναπόσπαστη και οργανική πλευρά του. Από αυτή την αρχική σχέση, που λειτουργεί καταλυτικά στη φάση της κινηματικής ανάδυσης, προκύπτει μια ιδιαίτερη σχεσιακή δυναμική που διαπερνά την εξεγερσιακή εξέλιξη στον αραβικό κόσμο συνολικά και πιο ειδικά στα παραδείγματα της Αιγύπτου και της Τυνησίας τα οποία και εξετάζονται.




Τρίτη 2 Δεκεμβρίου 2014

Το Ισλαμικό Κράτος και ο ρόλος του στη Μέση Ανατολή (Ν. Μπουγδάνης)


Οι τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους του Ιράκ και της Συρίας (ΙΚΙΣ), δεν εμφανίστηκαν από το πουθενά. Αναρριχήθηκαν επάνω στο σάπιο αραβικό κρατικό σύστημα ή τα υπολείμματα του. Η άνοδος του Ισλαμικού Κράτους αποτελεί σημαντική καμπή, μέσα σε ένα πλαίσιο αναζήτησης της αλλαγής στον αραβο-ισλαμικό χώρο. Έχει τροφοδοτήσει μια από καιρό αναμενόμενη συζήτηση μεταξύ των Αράβων και των μουσουλμάνων για το είδος του κόσμου στον οποίο θέλουν να ζουν. Είναι μια συζήτηση που βρίσκεται στον πυρήνα της αντιμετώπισης των βασικών αιτιών που θρέφουν το κίνημα του ΙΚΙΣ. Η θρησκεία παίζει το ρόλο της, αλλά το ζήτημα δεν είναι μόνο θρησκευτικό. Είναι γεωπολιτικό, εθνικό-απελευθερωτικό, κοινωνικό, αλλά και ταξικό. Όπως κάθε κίνημα, έτσι και το ΙΚΙΣ έρχεται να σταθεί πάνω σε ήδη δομημένα προβλήματα δεκαετιών της περιοχής. Δεν θα πρέπει λοιπόν να μας παρασύρουν οι εικόνες θρησκευτικού φανατισμού που βλέπουμε στοYoutube. Αποδίδουμε στο θρησκευτικό παράγοντα τη θέση που του αρμόζει, αλλά συνυπολογίζουμε στην ανάλυσή μας όλα τα πεδία σύγκρουσης που αναδεικνύονται στη Μέση Ανατολή.




Τρίτη 9 Δεκεμβρίου 2014

Γνώση και διδακτικές της συλλογικής δράσης: η περίπτωση της συνδικαλιστικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα (1989-2014) (Κ. Μαρκίδης)
Κάποιος-κάποια, κάπου, κάποτε και κάπως, μαθαίνει κάτι σε κάποιον ή κάποιαν άλλη για κάποιους λόγους, η ανάλυση των οποίων κάπως μπορεί να ενδιαφέρει ή και να αφήνει αδιάφορους κι αδιάφορες, κάποιους ή κάποιες άλλους και άλλες.


Η θέση της διασύνδεσης της συλλογικής δράσης με το πολιτισμικό της περιβάλλον έχει περιγραφεί και να αναλυθεί με επάρκεια στη διεθνή βιβλιογραφία ως διαδικασία «διάθεσης και κατανομής γνωσιακών πόρων». Ωστόσο, μια τέτοια θεώρηση μας μαθαίνει ελάχιστα για τις ίδιες τις γνωστικές, μεταγνωστικές και εντέλει διδακτικές πρακτικές των δρώντων υποκειμένων μιας δεδομένης συλλογικότητας. Επιπλέον, μοιάζει να παραγνωρίζει τον πιθανά ανταγωνιστικό/συγκρουσιακό χαρακτήρα που ενέχει η αναμετατροπή ενός δεδομένου κοινωνικού αντικειμένου (έννοια, κοινωνική αναπαράσταση, λογική πρόταση, εμπειρία, κλπ) σε μαθησιακή και διδάξιμη «ύλη». Παίρνοντας σαν παράδειγμα την πρόσφατη ιστορία της συνδικαλιστικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα, θα επιχειρηθεί η οριοθέτηση συνθηκών και προϋποθέσεων εγκυρότητας μιας αυτοτελούς ανάλυσης της συλλογικής δράσης με όρους κοινωνικής και πολιτικής «διδακτικής», προτείνοντας έτσι μια εναλλακτική αφηγηματική τυπολογία της συλλογικής δράσης μέσα από την έννοια του «διδακτικού καθεστώτος».




Τρίτη 13 Ιανουαρίου 2015

Modes of coordination in civic fields: Insights from Britain and South Africa (M. Diani)

Comparative analysis of social networks is remarkably rare. In the field of political networks, scarcity of properly comparable data is compounded by the traditional objections raised against large scale comparison. This is often done in the name of the uniqueness of specific cases and the superiority of thick description. The paper profiles civil society networks in three quite different contexts (Cape Town, Glasgow, and Bristol) and tries to get some steps towards laying out some criteria (in the form of basic network parameters) that may guide a comparison of political networks. For the time being at least, it refrains from attempting casual arguments. Hence, the effort can be seen as an exercise in ‘thick description’, although obviously not of the kind advocated by the late Clifford Geertz (1987).  The focus is on the structure of civil society conceived as the pattern of ties that link organizations acting on collective and/or public issues. Emphasis is placed on the relational over the aggregative dimension, whereby structure is given by relational patterns, not by the distribution of properties. 
The methodological implication is that in order to identify structure we need to rely on explorations of networks as well as on the measurement of actors’ individual properties.



Τρίτη 10 Φεβρουαρίου 2015

Εναλλακτικοί πολιτικοί και κοινωνικοί χώροι: θεωρίες και πρακτικές (Κ. Καβουλάκος)

Η εισήγηση θα αναφερθεί στο θεωρητικό διάλογο σχετικά με τους εναλλακτικούς οικονομικούς και πολιτικούς χώρους. Ειδικότερα, θα επικεντρωθεί στην προσέγγιση των ποικίλων οικονομιών, η οποία αναπτύχθηκε αρχικά από την Gibson-Graham. Η εισήγηση ξεκινά με μια ανασκόπηση των κύριων θεωρητικών, μεθοδολογικών και επιστημολογικών παραδοχών στις οποίες στηρίζεται η προσέγγιση των ποικίλων οικονομιών και του σχετικού διαλόγου για την ετερότητα, την αξία, τις σχέσεις εξουσίας, το κράτος, τα κοινωνικά κινήματα, την κοινότητα και το ρόλο του τόπου. Η εισήγηση καταλήγει στο συμπέρασμα ότι, ενώ η συζήτηση για τους εναλλακτικούς χώρους αναδεικνύει τη θέληση των ερευνητών να συνεργαστούν για την οικοδόμηση ενός μετα-καπιταλιστικού μέλλοντος, παράλληλα απαιτείται η εξέταση τόσο των δυνατοτήτων, όσο και των περιορισμών σε όλες τις κλίμακες (από το επίπεδο του ατόμου έως το παγκόσμιο) προκειμένου να γίνει κατανοητός ο βαθμός στον οποίο οι εναλλακτικές λύσεις μπορεί να είναι επιτυχείς.




Τρίτη 17 Φεβρουαρίου 2015

Μορφές εργατικής οργάνωσης στα χρόνια της κρίσης (Γ. Δούκουρη)


Βιώνουμε μια περίοδο έντονης και βίαιης ανασυγκρότησης του καπιταλισμού, της αλλαγής του συσχετισμού δυνάμεων και των κοινωνικών σχέσεων προς όφελος του κεφαλαίου και σε βάρος του εργατικού κινήματος. Ανακύπτουν, ως εκ τούτου, προβληματισμοί αναφορικά με τις κοινωνικές συγκρούσεις και τη μορφή που αυτές λαμβάνουν κατά την τελευταία περίοδο. Τα ερωτήματα στα οποία η εισήγηση επικεντρώνεται αφορούν στην αποδιάρθρωση των εργασιακών σχέσεων –απόρροιας και επωδού όχι τόσο της κρίσης όσο της νεοφιλελεύθερης ηγεμονίας. Εντούτοις, ο συνήθης λόγος περί κρίσης παγίωσε τις ελαστικές μορφές εργασίας και οδήγησε στην αντικατάσταση των συλλογικών διαπραγματεύσεων από τις ατομικές συμβάσεις, αφήνοντας τη συνδικαλιστική γραφειοκρατία στο ρόλο του παρατηρητή. Αναπόφευκτα, η παγίωση των ελαστικών μορφών εργασίας επιδρούν στο συνδικαλιστικό κίνημα, συρρικνώνοντας περαιτέρω –μεταξύ άλλων παραγόντων- τα ήδη χαμηλά ποσοστά συνδικαλισμένων στο χώρο της μισθωτής εργασίας. Στον αντίποδα, από την εμπειρική παρατήρηση των εργατικών αγώνων, προκύπτει ότι ιδιαίτερη δυναμική, έχουν παλιά και νέα πρωτοβάθμια σωματεία, αλλά και συλλογικότητες που οργανώνουν επισφαλείς εργαζομένους και άνεργους, δηλαδή το τμήμα εκείνο της εργατικής τάξης που αποκλείει στις περισσότερες περιπτώσεις ο γραφειοκρατικός συνδικαλισμός. Αναζητούνται οι θετικές διαστάσεις τους, αλλά και οι αδυναμίες τους, με αναφορές σε συγκεκριμένα παραδείγματα.



Τρίτη 24 Φεβρουαρίου 2015

Φορείς και δομές της κοινωνίας πολιτών στην Ελλάδα σήμερα (Α. Αφουξενίδης)

Η έννοια της «κοινωνίας πολιτών» παραμένει διφορούμενη. Η χρήση της καλύπτει ένα ευρύτατο φάσμα φορέων, συλλογικοτήτων και θεσμών, καθώς επίσης και ιδεών που σχετίζονται με την νοηματοδότηση της δημοκρατίας, τη δημόσια σφαίρα, το πλουραλισμό, την ατομική ελευθερία και την κοινωνική αλληλεγγύη. Ο λεγόμενος «τρίτος τομέας» και η εθελοντική δραστηριότητα, αντιπροσωπεύουν ένα πολύ ενδιαφέρον, σχεδόν μοναδικό, πεδίο διερεύνησης θεμάτων που αφορούν την οικονομία, τη πολιτική, την κουλτούρα και τις πολιτισμικές πρακτικές. Η παρουσίαση αφορά σε ορισμένα από τα ευρήματα μιας πολυετούς προσπάθειας καταγραφής των φορέων και οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών στην Ελλάδα. Οι φορείς διαχωρίζονται ανάλογα με την θεματολογία των δράσεων τους, ενώ εξετάζονται ξεχωριστά οι ΜΚΟ από τους υπόλοιπους φορείς. Αναγνωρίζοντας ότι η έννοια της «κοινωνίας πολιτών» ή, όπως ορισμένες φορές αποκαλείται, του «τρίτου τομέα», είναι αρκετά αμφισβητήσιμη, η παρουσίαση στοχεύει στην εμπειρική συστηματοποίηση και κωδικοποίηση του χώρου αφήνοντας ανοικτό το πεδίο για περαιτέρω μελέτη.